Obok wielu tematów podejmowanych w rozmowach w ostatnim czasie pojawia się problem smogu i niskiej emisji. Wynika to z faktu, że w rankingu krajów Unii Europejskiej Polska jest krajem o największym zanieczyszczeniu powietrza w całej Wspólnocie. Z tego powodu każdego roku przedwcześnie umiera około 43 tysiące mieszkańców naszego kraju. Oddychanie silnie zanieczyszczonym powietrzem zwiększa ryzyko wystąpienia między innymi: nowotworów, astmy, raka płuca, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, częstych infekcji dróg oddechowych, zawału serca, nadciśnienia tętniczego, choroby Alzhaimera, udaru mózgu, bezpłodności, przedwczesnego porodu czy nawet obumarcia płodu.

      Smog to zjawisko atmosferyczne polegające na współwystępowaniu zanieczyszczeń powietrza spowodowanych działalnością człowieka oraz niekorzystnych zjawisk atmosferycznych (znacznej wilgotności powietrza, mgły i braku wiatru). W klasyfikacjach podaje się występowanie dwóch typów smogu. Jeden z nich to smog siarkowy zwany londyńskim, a drugi to smog Los Angeles czyli smog fotochemiczny. Ze względu na miejsce i warunki powstawania oraz skład chemiczny wyróżniamy dwa rodzaje smogu: Smog londyński- zawierający dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenki węgla, sadzę oraz trudno opadające pyły. Występuje głównie od października do stycznia podczas inwersji temperatury w umiarkowanej strefie klimatycznej. Zaś smog typu Los Angeles to smog fotochemiczny występujący w miesiącach letnich, w strefach subtropikalnych. Zawiera tlenki węgla, tlenki azotu i węglowodory. Związki te ulegają później reakcjom fotochemicznym w wyniku, których powstają azotan nadtlenku acetylu, aldehydy oraz ozon.

     Obok wyżej wspomnianej definicji smogu należy pamiętać również o niskiej emisji. Jest to emisja pyłów i szkodliwych gazów pochodząca z pieców grzewczych i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie odbywa się w sposób nieefektywny. Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest to, że powodowana jest przez liczne źródła wprowadzające do powietrza niewielkie ilości zanieczyszczeń. Na obszarach o niskiej emisji, którymi są obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej emitory znajdują się na wysokości nie większej niż 40 metrów i wówczas zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsc powstawania. Do źródeł niskiej emisji można zaliczyć: nieefektywne spalanie paliwa-tzn. gdy w palenisku brakuje odpowiedniej ilości tlenu np. ze względu na niewystarczający ciąg kominowy oraz spalanie paliwa o niskiej jakości jak np. flot, muł, śmieci, niedosuszone drewno. Zaś do przyczyn niskiej emisji można zaliczyć: nieodpowiednią izolację domów i utratę energii w procesie ogrzewania, ogrzewanie domów słabej jakości paliwami, brak norm dotyczących paliw wykorzystanych w gospodarstwie domowym, korzystanie z przestarzałych pieców, ruch samochodowy, a także małą popularność odnawialnych źródeł energii.

     Ze względu na pochodzenie źródła zanieczyszczenia powietrza dzielimy na: naturalne, do których zaliczamy m. in. wybuchy wulkanów, pożary lasów oraz stepów, wyładowania atmosferyczne, bagna wydzielające metan, chemiczne wietrzenie skał czy procesy biologiczne oraz antropogeniczne. Wśród źródeł antropogenicznych czyli spowodowanych działalnością człowieka można wymienić źródła elektryczne- spalanie paliw, źródła przemysłowe- procesy technologiczne (huty, kopalnie, cementownie, zakłady przemysłowe) oraz źródła komunikacyjne- transport samochodowy, wodny i lotniczy.

    Uważa się, że 62% ogółu zanieczyszczeń powietrza stanowi spalanie paliw stałych w piecach, 24% zanieczyszczeń pochodzi z transportu, 12% z  przemysłu oraz zaś pozostałe 2 % stanowią inne zanieczyszczenia.

Zdjęcie pochodzi ze strony chronmyklimat.pl

Do substancji najbardziej i najsilniej zanieczyszczających powietrze zalicza się : dwutlenek siarki, dwutlenek węgla, tlenek węgla, tlenki azotu, pyły zawieszone- PM 2,5 i PM 10.

• Dwutlenek siarki jest to bezbarwny, silnie toksyczny gaz o duszącym zapachu. Powoduje uszkodzenia dróg oddechowych, astmę, niewydolność płuc. Kumuluje się w tchawicy, oskrzelach, wątrobie i śledzionie. W powietrzu utlenia się do trójtlenku siarki i daje z wodą kwas siarkowy, który stanowi najważniejszą przyczynę występowania kwaśnych deszczy.
• Dwutlenek węgla w temperaturze pokojowej jest to bezbarwny i niepalny gaz o kwaskowatym smaku, rozpuszczalny w wodzie. Gaz ten zawarty w powietrzu w stężeniu do około 500 ppm nie szkodliwy dla ludzi, w wyższym stężeniu wywołuje duszności, wywołane utrudnionym wydaleniem dwutlenku węgla powstającego w organizmie. Stężenie powyżej 1000 ppm skutkuje znacznym upośledzeniem zdolności intelektualnych, z kolei stężenie 2500 ppm niemal całkowicie pozbawia człowieka wyższych zdolności umysłowych. Dwutlenek węgla  w stężeniu przekraczającym 30% działa szybko, prowadząc do utraty przytomności w ciągu kilku sekund.
• Tlenek węgla określany często mianem „cichego zabójcy” to bezbarwny, bezzapachowy, bezsmakowy gaz. Emitowany jest w wyniku spalania surowców kopalnych oraz spalania paliw w silnikach samochodowych. Naturalne źródło emisji to wybuch wulkanów czy pożary. Objawami zatrucia tlenkiem węgla są niedotlenienie organizmu, zaś zaczadzenie może powodować śmierć.
• Tlenki azotu stanowią najgroźniejsze zanieczyszczenia atmosfery. Do głównych źródeł emisji tych tlenków można zaliczyć: emisję w wyniku naturalnych procesów oraz emisję związaną z działalnością człowieka. Tlenki azotu są bardzo toksyczne. Działają drażniąco w kontakcie ze skórą, oczami. W 60% wchłaniają się w górnych drogach oddechowych, zaś pozostała część dociera do pęcherzyków płucnych. Oprócz tego związki te w atmosferze ulegają redukcji z wodą tworząc tzw. Kwaśne deszcze.
• Pyły zawieszone- PM 2,5 i PM 10

PM 10 jest to pył składający się z mieszaniny cząstek stałych, ciekłych lub obu naraz, zawieszonych w powietrzu i będących mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych.

Pył PM10 może zawierać substancje toksyczne jak WWA – benzo(a)piren, metale ciężkie oraz dioksyny i furany. Pyły PM10 to pyły o średnicy aerodynamicznej <niż 10 µm, które docierają do układu oddechowego i płuc. Zaś PM 2,5 stanowią cząstki pyłu o średnicy aerodynamicznej < niż 2,5 µm, które docierają do układów oddechowych oraz krążenia. Istotnym jest, że nawet krótkotrwała ekspozycja na ten pył jest niebezpieczna.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) powietrze zanieczyszczone to takie, którego skład chemiczny może wpłynąć zdrowie człowieka, roślin i zwierząt oraz na inne elementy środowiska np. glebę.

Zgodnie z wytycznymi WHO w sprawie jakości powietrza uznaje się następujące stężenia pyłów zawieszonych:

Średnie stężenie roczne dla pyłu PM 2,5 stanowi  10µg/m3 oraz 25 µg/m3 – średnie stężenie 24-godzinne. Dla pyłu PM 10  średnie stężenie roczne wynosi 20 µg/m3, zaś średnie stężenie 24-godzinne 50 µg/m3.

Natomiast do sposobów na walkę ze smogiem wymienia się :

– monitorowanie stanu powietrza „wiem, czym oddycham”. Ważne jest, abyśmy byli świadomi zagrożenia. Fundacja Aviva prowadzi akcję edukacyjną Polaków (instalowanie czujników smogu w wybranych miejscach),

– sprawdzanie stanu powietrza – możemy wykorzystywać do tego celu różnego rodzaju aplikacje lub istnieje możliwość korzystania m.in. z następujących stron internetowych: Powietrze.gios.gov.pl- Ocena jakości powietrza, gdzie znajdują się bieżące dane pomiarowe Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Mapa smogu zamieszczana na stronie https://tvnmeteo.tvn24.pl/smog.

– wskazówkę, aby nie wychodzić z domu jeśli nie jest to konieczne w warunkach dużego zanieczyszczenia powietrza,

– używanie maseczek antysmogowych lub stosowanie się do zasady, aby zawsze oddychać przez nos,

– warto zakupić filtr powietrza do mieszkania bądź też hodować rośliny antysmogowe (skrzydłokwiat, sanseweria, dracena, areka, bluszcz pospolity),

– starajmy się zadbać o jakość ogrzewania naszych domów.

Starajmy się wdrażać w życie wyżej wymienione sposoby na walkę ze smogiem oraz bądźmy świadomi niebezpieczeństwa wynikającego z możliwości wystąpienia wielu chorób u podstawy, których znajduje się problem zanieczyszczenia powietrza.

Materiały wykorzystane do przygotowania artykułu:

-Materiały szkoleniowe z webinarium pt: „Efektywne metody zmniejszania smogu i niskiej emisji na obszarach wiejskich”

-Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska- materiały ze strony www.

-materiał wikipedia.pl

– zdjęcie ze strony chronmyklimat.pl

Artykuł opracowała: Agnieszka Kurcius ( Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie, Oddział w Bielsku- Białej)